Του Δημήτρη Μανιάτη*
Η περιβαλλοντική συνείδηση ενός δημοσιογράφου αναφέρεται στην ευαισθησία και την υπευθυνότητα που έχει απέναντι στα περιβαλλοντικά ζητήματα κατά την άσκηση του επαγγέλματός του. Αυτό περιλαμβάνει την ικανότητά του να: Αντιλαμβάνεται και κατανοεί τα περιβαλλοντικά προβλήματα: Να είναι ενημερωμένος για θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση, η βιοποικιλότητα, η αποψίλωση των δασών και άλλες οικολογικές προκλήσεις. Ενημερώνει και ευαισθητοποιεί το κοινό: Μέσω της δημοσιογραφικής του δουλειάς, να προάγει τη γνώση γύρω από τα περιβαλλοντικά προβλήματα και τις λύσεις που υπάρχουν.
Αυτό μπορεί να γίνει με τη συγγραφή άρθρων, την παραγωγή ντοκιμαντέρ ή την αναφορά σε καινοτόμες πρακτικές για την προστασία του περιβάλλοντος. Ακολουθεί αρχές βιωσιμότητας: Να ενσωματώνει την περιβαλλοντική διάσταση σε όλη την επαγγελματική του δράση, όπως για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας φιλικές προς το περιβάλλον τεχνικές, αποφεύγοντας τη χρήση υπερβολικών πόρων ή προωθώντας πράσινες τεχνολογίες. Αναδεικνύει κοινωνικές και περιβαλλοντικές αδικίες: Να εστιάζει σε περιβαλλοντικές ανισότητες και να προάγει τη δίκαιη κατανομή των φυσικών πόρων, αναδεικνύοντας τις ανάγκες ευάλωτων κοινωνικών ομάδων που πλήττονται περισσότερο από περιβαλλοντικές κρίσεις.
Με αυτόν τον τρόπο, ο δημοσιογράφος μπορεί να συμβάλει στην οικοδόμηση μιας πιο περιβαλλοντικά συνειδητής κοινωνίας και να υποστηρίξει τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτές είναι ορισμένες αρχικές σκέψεις για το θέμα μας, την δική μου ειδική εισήγηση πάνω στην κλιματική συνείδηση του δημοσιογράφου. Ο ίδιος ο τίτλος ανοίγει, πυροδοτεί διαφορετικές παραμέτρους του θέματος.
Παραμέτρους που αλληλοτέμνονται, επικαλύπτονται και αλληλοτροφοδοτούνται. Η πρώτη έννοια, παράμετρος είναι το Κλίμα: Να συμφωνήσουμε πως η κλιματική αλλαγή είναι εδώ, παρούσα, καλπάζουσα, έντονη και διαρκής. άρα όποια παλαιότερη συζήτηση κάνουμε για το θέμα, που ήταν πολυτελής ή και είχε την μορφή επί χάρτου και επί διαγράμματος, σήμερα είναι επείγουσα, επιτακτική και αναπόφευκτη. Το κλίμα, το περιβάλλον, οι νέοι μετασχηματισμοί του δεν είναι έκθεση ιδεών, περιγραφή κάποιου αδιόρατου ή μακρινού μέλλοντος που δεν αφορά τις σημερινές γενιές. Είναι εδώ. Και η κλιματική αλλαγή, που πυροδοτεί κλιματική κρίση, παροξύνει τα κλιματικά φαινόμενα που με την σειρά τους επηρεάζουν την καθημερινότητα, την ζωή, την βιωσιμότητα στην πόλη και την ύπαιθρο.
Να συμφωνήσουμε πως η κλιματική αλλαγή είναι η μεταβολή των μετεωρολογικών συνθηκών σε μεγάλη χρονική κλίμακα. Να συμφωνήσουμε επίσης πως η ευθύνη του ανθρώπου και του κοινωνικοοικονομικού μοντέλου που επέλεξε είναι μια παράμετρος που πολλαπλασιάζει τις επιπτώσεις της κρίσης. Και πως μεγάλη ευθύνη έχουν μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι και βέβαια πολιτικές και κυβερνήσεις χωρίς καμία κλιματική συνείδηση μα μόνον κίνητρα κέρδους και μεγιστοποίησης του.
Το σημειώνω αυτό, πως απαιτείται μια ελάχιστη παραδοχή της κλιματικής πραγματικότητας, επειδή ακριβώς ταυτόχρονα υπάρχει και καταγράφεται και ένα ρεύμα κλιματικού σκεπτικισμού, κλιματικού αναθεωρητισμού που ενισχύεται εσχάτως από την εκλογή και παρουσία Τραμπ αλλά και θα ήταν άδικο να το οριοθετήσουμε ως ρεύμα απλώς και μόνον στα δεξιά του πολιτικού άξονα. Ταυτόχρονα βέβαια με την παραδοχή της κλιματικής κρίσης, νομίζω πως θα πρέπει οι συνδέσεις μας να είναι πολύπλευρες, να την διαβάζουν σε συσχέτιση με το κοινωνικό, τις ανισότητες, τον νέο ταξικό αποκλεισμό στις μεγάλες πόλεις, το γεγονός πως η κλιματική αλλαγή θα φέρει. και κλιματικούς πρόσφυγες.
Ο ακήρυκτος πόλεμος του κλίματος θα οδηγήσει άμεσα πολύ κόσμο σε νέες επιλογές για την διαβίωσή του, σε βίαιη μετακίνηση και μετεγκατάσταση και βέβαια σε ραγδαία μεταβολή των όρων ζωής του. Μια παραδοχή για το νέο κλίμα οφείλει να συμπεριλαμβάνει μια ειλικρίνεια από μεριάς μας και όχι μια από τα πάνω ψηλάφηση του θέματος· που είτε σχετικοποιεί τις ευθύνες, είτε αναγάγει το θέμα σε μια πολυτελή ατζέντα της Δύσης για να κάνουμε την ζωή μας καλύτερη.
Το Κλίμα στα ΜΜΕ δεν μπορεί να είναι ή να απασχολεί με μια πολυτέλεια ή μια υποτιθέμενη άνεση χρόνου για τον αναγνώστη και ακροατή. Η αίσθηση του κατεπείγοντος πρέπει να δίνεται σε όλες τις διαστάσεις του και βέβαια με όριο και απόσταση από τυφλές εσχατολογίες που πάντα παράγουν και διαστρεβλώσεις ενώ είναι ευάλωτες σε ακραίες δυνάμεις που επιβουλεύονται τα κεκτημένα της Δημοκρατίας. Παράδειγμα: Διαβάζω από το in.gr (22 Aπρίλη, συντάκτης Βαγγέλης Πρατικάκης): «Η άνοδος της θερμοκρασίας λόγω κλιματικής αλλαγής μπορεί να αναγκάσει τις αεροπορικές εταιρείες να μειώσουν τους επιβάτες στα αεροπλάνα που απογειώνονται από την Ευρώπη, ειδικά από μικρά αεροδρόμια όπως της Χίου. Ο λόγος είναι ότι ο θερμός αέρας είναι λιγότερο πυκνός, με αποτέλεσμα να μειώνεται η δύναμη της άνωσης που κρατά τα αεροπλάνα στον αέρα, εξηγούν ερευνητές του Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ στη Βρετανία. Η μελέτη τους που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Aerospace εξετάζει το πώς ο θερμός αέρας θα επηρέαζε τη λειτουργία των αεροσκαφών σε 30 ευρωπαϊκά αεροδρόμια. Η ερευνητική ομάδα εστίασε στο Airbus A320, μοντέλο που χρησιμοποιείται ευρέως σε πτήσεις μικρών και μέσων αποστάσεων στην Ευρώπη». Να ένα τρανό, τρανταχτό παράδειγμα του πώς η κλιματική αλλαγή επιδρά τώρα, όχι χθες, στην ίδια την ζωή, τον τουρισμό, την οικονομία, την ανάπτυξη, την καθημερινότητα.
Τα ΜΜΕ ανήκουν σε ιδιοκτήτες αλλά υπάρχουν λόγω των δημοσιογράφων. Η υψηλή ιεράρχηση του Κλίματος σε συνδυασμό με όλες τις παραμέτρους της νέας φάσης, είναι καθήκον για τον κλάδο μας, το επάγγελμα μας και βέβαια την Συνείδηση. Και έτσι περνάμε στην δεύτερη παράμετρο που είναι η Συνείδηση: Η συνείδηση του δημοσιογράφου που έχει να κάνει με τις συλλογικές του προσλαμβάνουσες και που διαμορφώνεται μέσα στις ίδιες τις αντιθέσεις της ζωής. Η κλιματική συνείδηση είναι μέρος της ευρύτερης συνείδησης και η ευαισθητοποίηση για θέματα του Περιβάλλοντος τέμνεται με την υποχρέωση της έρευνας, της θέσης, της σχολιογραφίας.
Αυτή ακριβώς η ριζοσπαστικοποίησης της σκέψης του δημοσιογράφου πάνω στα πράσινα θέματα μπορεί να αποτελέσει την πρώτη ύλη για το ρεπορτάζ και την αναζήτηση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης, μα και της ανάδειξης των γραμμών άμυνας των ανθρώπων και της προόδου της επιστήμης και της τεχνολογίας, σύμμαχες στον πόλεμο αυτόν. Η πίεση για μόνιμες στήλες, για φακέλους έρευνας, για συγκέντρωση αρθρογραφίας, για podcast, για περιβαλλοντικά ηχητικά και οπτικά ντοκιμαντέρ, για ντιμπέιτ είναι πεδία δόξης λαμπρά για να πετύχει το Κλίμα να ανέβει ψηλά στην ατζέντα των ΜΜΕ.
Τα newsrooms πρέπει να είναι και κλιματικά newsrooms, ακόμη και θεματικά σύντομα δελτία με αιχμή και πεδίο το περιβάλλον μπορούν να οργανωθούν με την σύμπραξη των διευθύνσεων των Μέσων- όπως αι συνέδρια ή ημερίδες με την ευθύνη του Τύπου έντυπου και προφανώς ψηφιακού, των δημοσιογράφων. Και έτσι πάμε στην τρίτη παράμετρο της σημερινής μας εισήγησης που είναι ο Δημοσιογράφος. Ευαίσθητο ηλεκτρόνιο, επηρεάζεται από τις αντιθέσεις της ζωής, τις δυσκολίες του επαγγέλματος, το νέο ασφυκτικό πλαίσιο όπου τα ΜΜΕ αναζητούν χώρο και τρόπο να κυριαρχήσουν στο πεδίο του ανταγωνισμού και της πίεσης που σε αυτά ασκείται από τα κοινωνικά δίκτυα. Όπως πολλά πεδία που είναι αιτίες αντιθέσεων στο εσωτερικό των ΜΜΕ- που πάντα είναι και αυτά διαστρωματωμένα – έτσι και το κλίμα είναι ένα τέτοιο.
Εδώ δεν απαιτείται απλώς μια υψηλή ευθύνη πάνω στο θέμα μα και ο μέγιστος εμπλουτισμός και επανεκπαίδευση των λειτουργών του Τύπου πάνω στα πράσινα θέματα. Η βιβλιογραφία, η συνεργασία με τα ΑΕΙ και τους επιστήμονες αλλά και τους ριζοσπάστες περιβαλλοντολόγους και οικολόγους, ταυτόχρονα βέβαια η κριτική ανάδειξη των θεμάτων, είναι γόνιμο στοίχημα για τον Δημοσιογράφο αλλά και ευθύνη, χρέος στο κοινό του. Είμαστε συχνά οι σύνδεσμοι Επιστήμης – Πολιτών- ΜΜΕ. Οι υποδοχείς των νέων ευρημάτων των ερευνών. Η ξεχωριστή ειδίκευση του «επιστημονικού ρεπορτάζ» πρέπει όχι απλώς να διευρυνθεί μα ο κλιματικός συντάκτης πρέπει να πιέσουμε να μην λείπει από τα σημερινά newsrooms. Τα ΜΜΕ να γίνουν νησίδες ευαισθητοποίησης και κριτικής. Ελέγχου και διαπαιδαγώγησης. Το κλίμα το επιτάσσει. Και η ανάγκη για ζωή.
* Δημοσιογράφος Τα Νέα, in.gr· συγγραφέας.