Διαπιστώσεις του αρχιάτρου του ΕΔΟΕΑΠ Βασίλη Σπανού, πριν από 58 χρόνια

Του Δημήτρη Κουμπιά

Στο τελευταίο προδικτατορικό τεύχος του, τον Μάρτιο του 1967  το περιοδικό “Ελευθεροτυπία” δημοσίευσε έρευνα με θέμα «Πόσο και πώς ΖΟΥΝ οι δημοσιογράφοι», με προεξάρχουσα την άποψη του τότε Γενικού Αρχιάτρου του ΤΥΠ της ΕΣΗΕΑ  και μετέπειτα Αρχιάτρου του ΕΔΟΕΑΠ  αείμνηστου Βασίλη Σπανού. Το ρεπορτάζ ήταν των συναδέλφων Γιάννη Γκίκα και Κυριάκου Καζάκου. Πριν παρατεθεί το δημοσίευμα τoυ περιοδικού, σημειώνεται ότι στις ΑΠΟΨΕΙΣ αναρτάται ταυτόχρονα και σχετικό άρθρο του τωρινού Αρχιάτρου του ΕΔΟΕΑΠ κ. Εμμανουήλ Ανδρεάδη.

ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ, στη γλώσσα βέβαια της εποχής: Μετά τους αλλεπάλληλους θανάτους δημοσιογράφων πού σημειώθηκαν τελευταία με ασυνήθιστη πυκνότητα και σχετική ομοιότητα όσον αφορά τα αίτια, η “Ελευθεροτυπία” επιχειρεί σήμερα μία υπεύθυνη έρευνα για τη μακροβιότητα των Ελλήνων δημοσιογράφων σε σχέση με τις συνθήκες εργασίας και τον τρόπο της ζωής των.
Ήδη είναι κοινό  μυστικό, πέραν από κάθε επιστημονική διαπίστωση ότι οι ακανόνιστες ώρες δουλειάς, η λιγοστή ανάπαυση, ο φόρτος εργασίας, το κυνήγι της ειδήσεως, το άγχος της ευθύνης, τα τυπογραφεία, η διαρκής επαγρύπνηση, είναι οι εξουθενωτικοί λόγοι πού επιδρούν αποφασιστικά στην υγεία των δημοσιογράφων.

 Η ερεύνα ενέπνευσε και το θέμα εξωφύλλου του περιοδικού, δια χειρός Ηλία Σκουλά. Ήταν το τελευταίο τεύχος της  “Ελευθεροτυπίας”, που έκλεισε αμέσως με την επιβολή της χούντας. Ξαναβγήκε μετά τη Μεταπολίτευση, μέχρι που έδωσε τ’ όνομά της στην ομώνυμη εφημερίδα.

Έτσι ανακύπτει το ερώτημα: τι πρέπει να γίνει ώστε να εκλείψουν (κατά το δυνατόν) οι γενεσιουργές αιτίες των επαράτων ασθενειών και ο θάνατος να μη «κόβει το νήμα της ζωής» ανθρώπων πού βρίσκονται στην ακμή της δημιουργικής τους δραστηριότητος.
Η “Ελευθεροτυπία” απηυθύνθη με σχετικό ερωτηματολόγιο σε υπευθύνους υγειονομικούς παράγοντες οι οποίοι εξέθεσαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες απόψεις και ανέπτυξαν μέτρα «θεραπείας», είναι οι εξής:
ΒΑΣ. ΣΠΑΝΟΣ γενικός αρχίατρος του Ταμείου Υγείας της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών.
ΒΑΣ. ΜΑΛΑΜΟΣ, καθηγητής θεραπευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Ανωτάτου Υγειονομικού Συμβουλίου.
ΗΛ. ΜΑΥΡΟΥΛΙΔΗΣ, γενικός διευθυντής του Υπουργείου Υγιεινής.
ΙΩ. ΜΕΛΗΣΣΙΝΟΣ, έκτακτος καθηγητής της ιατρικής της εργασίας του Πανεπιστημίου των Παρισίων και Υγειονομικός Διευθυντής του Υπουργείου Εργασίας.
Τα ερωτήματα πού υπεβλήθησαν στους αναφερθέντες ειδικούς είναι τα εξής:

1.    Η δημοσιογραφική οικογένεια, κατά σύντομα χρονικά διαστήματα θρηνεί πολλά θύματα εξ αφορμής του καρκίνου και νόσων της καρδιάς (κυκλοφοριακού). Μήπως έχετε υπ’ όψιν εκ παρατηρήσεών σας ή στατιστικών, το φαινόμενο αυτό είναι και διεθνές;

2.    Οι συνθήκες εργασίας ήτοι: ακανόνιστο ωράριο, συνεχές άγχος και ψυχική υπερδιέγερση δια την αναζήτηση των ειδήσεων έχουν επιπτώσεις και ποιας επί της υγείας των δημοσιογράφων;

3.    Το επάγγελμα του δημοσιογράφου σε ποία κατηγορία δύναται και πρέπει να καταταχθεί; Εις τα βαρέα και ανθυγιεινά; Με ποια κατηγορία επαγγελμάτων δύναται να συγκριθεί;

4.    Είναι δυνατόν να ληφθούν μέτρα και να γίνουν βελτιώσεις των συνθηκών εργασίας, ώστε ο δημοσιογραφικός κλάδος να έχει λιγότερες «απώλειες»; Και ποια τα μέτρα αυτά;

Η έκθεση του αρχιάτρου της Ενώσεως Συντακτών κ. Βασίλη Σπανού για το επίπεδο της υγείας και της βιωσιμότητος των δημοσιογράφων έχει ως εξής:

1.    Η αιτία θανάτου των δημοσιογράφων βάσει στατιστικών στοιχείων των τριών τελευταίων ετών κατανέμεται ως κάτωθι:

α)           Καρκίνος                                            38,6%

β)           Καρδιοπνευμονικές παθήσεις           28,6%

γ)           Ατυχήματα                                         14,3%

δ)           Γεροντική εξάντληση                           9,5%

ε)            Εγκεφαλικά επεισόδια                        9,3%

Οι στατιστικές αυτές είναι επί μικρού αριθμού περιπτώσεων, οπωσδήποτε όμως είναι ενδεικτικές κατά μικρά προσέγγιση των αιτιών θανάτου των δημοσιογράφων.

2.    Εκ πρώτης όψεως ο καρκίνος, οι καρδιοπνευμονικές παθήσεις και τα ατυχήματα εμφανίζονται ηυξημένα έναντι των στατιστικών επί του συνόλου πληθυσμού.

3.    Μετά βεβαιότητας δυνάμεθα να πούμε ότι σχέση με την άσκηση του επαγγέλματος έχει η αύξηση των καρδιοπνευμονικών παθήσεων. Τόσον εκ των θανόντων  όσο και εκ των εν ζωή ευρισκομένων μελών, αγόμεθα στο συμπέρασμα ότι το μέγα ποσοστό των χρονίων πνευμονικών παθήσεων (χρόνιο πνευμονικό εμφύσημα – χρόνιες βροχίτιδες – βρογχεκτασίες – χρονία πνευμονική καρδία) εμφανίζεται σε άτομα της ομάδας ηλικίας 60 ετών και άνω τα οποία είχαν επί μακρόν εργασθεί στα παλαιού τύπου τυπογραφεία.

       Το ηυξημένο ποσοστό ατυχημάτων επίσης δύναται να συσχετισθεί με την άσκηση του επαγγέλματος λόγω ηυξημένης δραστηριότητος του δημοσιογράφου.

        Ως προς τον καρκίνο, νόσο αγνώστου αιτιολογίας, δεν δυνάμεθα να είπωμεν εάν έχει σχέση με την άσκηση του επαγγέλματος επισημαίνουμε όμως την αύξηση του ποσοστού επί του επαγγέλματος του δημοσιογράφου. Η παρατήρηση αυτή θα αποτελέσει εν καιρώ αντικείμενο ιδιαιτέρας έρευνάς μας.

4.    Ο μέσος όρος ζωής των δημοσιογράφων βάσει των ημετέρων στατιστικών είναι 67 έτη. Ηυξημένος έναντι του συνόλου πληθυσμού. Η αύξηση όμως αυτή είναι πλασματική δεδομένου ότι αφορά στατική των τριών τελευταίων ετών, ελλείπει δε εκ ταύτης, η βρεφική θνησιμότης, η νεανική και η εκ πολεμικών επιχειρήσεων.

Πλην των ανωτέρω στατιστικών και παρατηρήσεων επί των αποβιωσάντων, μεγάλη σημασία δια την επίπτωση του επαγγέλματος επί της υγείας του δημοσιογράφου έχουν και οι παρατηρήσεις μας επί των εν ζωή ευρισκομένων και χρονίως πασχόντων μελών μας.
Ούτω εις την ομάδα ηλικιών 20 – 40 ετών παρατηρείται ασυνήθης αύξηση γαστρεντερικών παθήσεων. Συγκεκριμένως επί 26 χρονίως νοσούντων μελών ηλικίας 20 – 40 ετών εμφανίζεται η κάτωθι σχέση χρόνιων νόσων:

Εις την ομάδα ηλικιών 40-60 ετών ασυνήθης αύξηση των καρδιοαγγειακών παθήσεων. Ούτω επί 66 χρονίως πασχόντων ασθενών εμφανίζεται η εξής κατανομή.

Εις την ομάδα ηλικιών 60 ετών και άνω πλην των φυσιολογικώς παρατηρουμένου αυξημένου ποσοστού, χρονίων ρευματοαρθριτικών νόσων παρατηρείται ασυνήθης αύξηση των χρονίων πνευμονικών παθήσεων. Οι περιπτώσεις μας εις την ομάδα ταύτη κατανέμονται ως εξής:

Ο ανωτέρω αριθμός των νόσων της ομάδας, ηλικιών 60 και άνω δεν είναι ο αυτός με τον αριθμό των νοσούντων διότι εις τας πλείστας των περιπτώσεων εις το αυτό άτομο συνυπάρχουν πλείονες της μιας νόσοι. Οι ανωτέρω νόσοι αφορούν 42 ασθενείς. Διερμηνεύοντες τα δεδομένα ταύτα αγόμεθα εις τα κάτωθι συμπεράσματα:

Α.    Η ασυνήθης αύξηση του αριθμού των ελκοπαθών οφείλεται:

        α.    Εις το εκ της εργασίας άγχος και νευρική υπερδιέγερση.

β.     Εις την έλλειψη ρυθμού λήψεως των γευμάτων λόγω του ακανονίστου των ωρών εργασίας.

        γ.     Εις την κατάχρηση καφέ και σιγαρέττων ιδία επί κενού στομάχου.

        δ.     Εις την υπερκόπωση.

Β.    Η αύξηση του αριθμού των καρδιοαγγειακών παθήσεων εις τους μεταξύ 40-60 ετών δέον να αποδοθεί:

α.    Εις την ηυξημένη ευθύνη την οποίαν εν τω  μεταξύ αποκτούν έναντι των εργοδοτών τους (το έμφραγμα του μυοκαρδίου ονομάζεται και «νόσος των υπευθύνων» ή «των διευθυντών»).

β.     Εις την νευρική υπερδιέγερση και το εκ της εργασίας άγχος.

γ.     Εις το ακανόνιστο των ωρών αναπαύσεως και την ανεπάρκεια του χρόνου αναπαύσεως.

δ.     Εις το ότι δεν απολαμβάνουν κανονικής αναπαύσεως και δεν λαμβάνουν κανονικάς αδείας όπως όλοι οι εργαζόμενοι.

ε.     εις την κατάχρηση σιγαρέττων.

στ.   Εις την αντικανονική διατροφή. (Λόγω συνθηκών εργασίας), πολλοί της άνω κατηγορίας ασθενείς δεν επιστρέφουν εις την οικίαν τους δια το γεύμα τους, αλλά «πετάγονται» εις παρακείμενο μπαρ ή ταβέρνα δια να «τσιμπήσουν κάτι» και φυσικά προτιμούν τα πικάντικα, «μεζεδάκια» με άφθονα καρυκεύματα και λίπος τα οποία έχουν οπωσδήποτε δυσμενή επίδραση όχι μόνο επί των στεφανιαίων αγγείων αλλά και επί του στομάχου εξ ου και το ηυξημένο ποσοστό ελκοπαθών.

Γ.     Η αύξηση των πνευμονικών παθήσεων της ομάδας ηλικιών 60 και άνω οφείλεται προφανώς εις τις εκ των τυπογραφείων αναθυμιάσεις μολύβδου και αντιμονίου δι’ ο και ελλείπει σημαντικώς εις τας νεωτέρας ομάδας ηλικιών λόγω αντικαταστάσεως των μετάλλων τούτων και βελτιώσεις του εξαερισμού των τυπογραφείων.
Εκ των ανωτέρω καταφαίνεται ότι οι εκ του επαγγέλματος επιπτώσεις επί της υγείας του δημοσιογράφου είναι σοβαρές και σημαντικές.

Δ.    Προς αντιμετώπιση των ανωτέρω επαγγελματικών νόσων συνιστάται:

        α. Καθορισμός ωραρίου εργασίας και πλήρης απασχόληση υπό μιας επιχειρήσεως (πολλοί των δημοσιογράφων εργάζονται σε πρωινή εφημερίδα, σε απογευματινή τοιαύτη, σε εβδομαδιαίο περιοδικό, αναλαμβάνουν διορθώσεις ή επιμελούνται διαφόρους εκδόσεις και διευθύνουν το γραφείο Τύπου της «Χ» επιχειρήσεως, όλα αυτά ταυτοχρόνως). Είναι βέβαιο ότι ο ρυθμός αυτός της εργασίας θα έχει συντόμως δυσμενεστάτας επιδράσεις όπου ακόμη δεν είχε.

β.     48ωρος ή τουλάχιστον 24ωρος εβδομαδιαία ανάπαυση και υποχρεωτικώς μηνιαία ετησία άδεια.

γ.     Εις τας επιχειρήσεις εις τας οποίας απασχολούνται δημοσιογράφοι και κατά τας ώρας των γευμάτων δημιουργία καταλλήλων κυλικείων ή εστιατορίων δυνάμενα να προσφέρουν πλήρες και υγιεινό γεύμα.

δ.     Δημιουργία καταλλήλων χώρων εργασίας π.χ. ευάερα καλώς φωτιζόμενα γραφεία – εξαεριζόμενα τυπογραφεία κλπ.

ε.     Διαφώτιση προς ρύθμιση των ωρών των γευμάτων, αποφυγή υπερβολικού καπνίσματος και αλκοόλ καταλλήλου διαίτης, αποφυγή κοπώσεως, νυκτερινής και εξαντλητικής εργασίας.

στ.   Δημιουργία οικογένειας και εκπαίδευση των υπολοίπων μελών της οικογένειας (σύζυγος, τέκνα κλπ.) προς προσαρμογή των συνηθειών των και της συμπεριφοράς των έναντι του δημοσιογράφου (πατρός ή συζύγου) ώστε αυτός παρά το ακανόνιστο των ωρών εργασίας του και αναπαύσεώς του να ευρίσκη στο σπίτι του την οικογενειακή εκείνη θαλπωρή και ηρεμία την οποία κάθε αστός απολαμβάνει.

ζ.     Κατάλληλος εξωεπαγγελματική ψυχαγωγική απασχόληση σε εκδρομές, ορειβασίες, κολύμβηση, γυμναστικές ασκήσεις, σπορ. Αποφυγή ψυχαγωγικών εκδηλώσεων σε κλειστούς χώρους και κακώς αεριζόμενες αίθουσες, αποφυγή εξωεπαγγελματικών συγκινήσεων π.χ. χαρτο­παικτικών, ερωτικών κ.λπ.

η.     Συστηματική ιατρική εξέταση και γενικός έλεγχος της υγείας άπαξ του έτους.

θ.     Άμα τη εκδηλώσει της νόσου κατάλληλος υγειονο – διαιτητική ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη.

ι.     Μετά τη νόσηση επαγγελματικός επαναπροσανατολισμός ή συνταξιοδότηση αναλόγως του βαθμού βλάβης ή αναπηρίας.

Δια την αντιμετώπιση των ανωτέρω επαγγελματικών νόσων το Ταμείο Υγείας και Περιθάλψεως από κοινού μετά της Διοικήσεως της Ενώσεως Συντακτών έχει εκπονήσει σχέδιο του οποίου η εφαρμογή ήρχισεν από διετίας σταδιακώς επιτελούμενον.
Το πρόγραμμα τούτο εμπίπτει στην αρμοδιότητα της Διοικήσεως του ΤΥΠ, ήτις και δύναται να παράσχει τα σχετικά – αξιόλογα κατά τη γνώμη μου – στοιχεία.
Εκ της πλευράς μου δύναμαι να πληροφορήσω ότι δια του προγράμματος τούτου λαμβάνεται σοβαρώς υπ’ όψιν η εφαρμογή καταλλήλων όρων αντιμετωπίσεως των επαγγελματικών νόσων.
Πρέπει να σημειωθεί ότι δια των ανωτέρω αναφερομένων, επιδιώκεται η έξαρση της επιδόσεως του Τμήματος Υγείας της ΕΣΗΕΑ εις το ιδανικό πρότυπο από του οποίου βεβαίως απέχομεν ακόμη σημαντικώς.
Η πρόοδος όμως αυτή δεν θα επέλθει εάν, πλην της υγειονομικής υπηρεσίας και της Διοικήσεως του ΤΥΠ δεν βοηθήσουν και οι ίδιοι οι ασφαλισμένοι, δια της περιφρουρήσεως των οικονομικών πόρων του Ταμείου και της εκδηλώσεως Πειθαρχίας τόσο προς την διοίκηση – κατά την νοσηλείαν κλπ. – όσον και προς την Υγειονομική υπηρεσία του ΤΥΠ.
Επιγραμματικά, οι απόψεις των τριών καθηγητών και του γενικού διευθυντή του Υπουργείου Υγείας.
Βασίλης Μαλάμος: Οι εργασίες υπό προθεσμία, προκαλούν το στρες.
Ηλίας Μαυρουλίδης: Ψυχολογική υπερένταση και πλημμελής ανάπαυση οι βασικές αιτίες ασθενειών.
Ιωάννης. Μελησσινός: Ανάγκη μείωσης ωρών εργασίας και συχνότερες άδειες.
«ΣΥΜΠΤΩΜΑ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΕΤΩΝ»
Στον επίλογο της έρευνας δημοσιευόταν ακόλουθη επιστολή του Πρόεδρου του ΤΥΠ της ΕΣΗΕΑ Διονύση Αβραμόπουλου προς το περιοδικό:

Εν Αθήναις τη 9 Μαρτίου 1967
Φίλε κ. Διευθυντά,
Ομολογώ ότι υπήρξε πράγματι επιτυχής η ιδέα της αγαπητής «Ελευθε­ροτυπίας» να θέσει υπ’ όψιν του Τμήματος Υγείας και Περιθάλψεως της ΕΣΗΕΑ ερωτήματα αφορώντα εις την υγείαν και την περίθαλψιν των Συναδέλφων. Και υπήρξεν επιτυχής δι’ έναν ακόμη λόγον: Διότι δίδεται η ευκαιρία, βάσει στατι­στικών και άλλων στοιχείων, να γνωσθούν ωρισμέναι άγνωστοι λεπτομέρειαι αφορώσαι το είδος των ασθενειών, αι οποίοι ταλαιπωρούν τους δημοσιογράφους καθώς και τας αιτίας αι οποίαι προκαλούν νόσους, συνηθέστατα ανιάτους, πού αποτελούν, δυστυχώς, θλιβερόν σύμπτωμα των τελευταίων ετών δια το επάγγελμά μας.
Συνεπεία της σοβαρότητος της ερεύνης και της υπευθυνότητος, με την οποίαν πρέπει να περιβληθή αύτη, η διοίκησις του ΤΥΠ εζήτησε από τον Αν. Αρχίατρον του ΤΥΠ κ. Β. Σπανόν ωρισμένα στοιχεία. Ο  κ. Β. Σπανός, ανταποκρινόμενος εις την πρωτοβουλίαν της «Ελευθεροτυπίας», μας παρέδωσε μία πλήρη εικόνα της επι­κρα­­τούσης σήμερον καταστάσεως μεταξύ των συναδέλφων εις τον τομέα της Υγείας.
Οι αριθμοί πού παραθέτομεν και τα άλλα στοιχεία δυνατόν να είναι απογοητευτικά εις τίνας περιπτώσεις. Επισημαίνουν, όμως, μίαν συγκλονιστικήν έξαρσιν του κινδύνου, ο οποίος απειλεί την δημοσιογραφικήν οικογένειαν από το άγχος, την αγωνίαν, την υπευθυνότητα του επαγγέλματος και τας άλλας αιτίας, από τας οποίας κατατρέχεται το επάγγελμα.

Ο Διονύσης Αβραμόπουλος υπήρξε ο πρώτος Γενικός Γραμματέας του ΕΔΟΕΑΠ, το 1968, με Πρόεδρο τον Γιώργο Καράντζα. Στην ίδια θέση και1973-74, πάλι στη Διοίκηση Καράντζα, και Πρόεδρος του Οργανισμού 1989-90. Απεβίωσε τον Οκτώβριο του 1990.