Το «Μνημόνιον» της Συνωμοσίας

Το ρεπορτάζ για την – τελευταία, όπως αποδείχτηκε - κλήρωση του Λαχείου Συντακτών, δεν ήταν το μοναδικό πόνημά μου που δημοσιεύτηκε στην πρωτοχρονιάτικη “Ελευθερία” του 1967, έγραφα στην προηγούμενη ανάρτηση. Υπήρξε και άλλο, που κάλυψε ολόκληρη την πρώτη σελίδα· σπεύδω ωστόσο να διευκρινίσω ότι επρόκειτο για δημοσιογραφική – και όχι μόνον – επιτυχία, αλλά όχι δική μου και αφορούσε στο  «Μνημόνιον της Συνωμοσίας», που αποκάλυψε η εφημερίδα.

Το πρωτοσέλιδο της Πρωτοχρονιάς του 1967. Το πλήρες κείμενο, σε ευανάγνωστο  PDF,
στο  http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin.asp?c=64&dc=1&db=1&da=1967   (σελ. 1^η & 15^η).

Πριν μιλήσω για το πώς έζησα  την ιστορία του «Μνημονίου» - άλλωστε η δική μου συμμετοχή ήταν περισσότερο διαδικαστική και λιγότερο δημοσιογραφική -  θεωρώ σκόπιμο να περιγράψω το γεγονός και τις συνέπειές του· για να γίνει κατανοητό και το πολιτικό κλίμα της εποχής.
Στις 22/12/1966, η ΕΡΕ έριξε την κεντρώα κυβέρνηση Στεφανόπουλου – κεντρώοι ήταν οι λεγόμενοι «αποστάτες» - και στήριξε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον τραπεζίτη Παρασκευόπουλο, που κι αυτή δεν μακροημέρευσε. Στις 3 Απριλίου 1967 ο αρχηγός της ΕΡΕ Π. Κανελλόπουλος απέσυρε την εμπιστοσύνη του από  την υπηρεσιακή κι έγινε ο ίδιος πρωθυπουργός μέχρι την 21^η Απριλίου 1967. Και μετά ήρθε η επταετία…
Τα όσα συνέβησαν από την πτώση της κυβέρνησης Στεφανόπουλου μέχρι την επιβολή της δικτατορίας περιγράφονταν… προφητικά στο «Μνημόνιον συνωμοσίας» που όπως προανέφερα δημοσίευσε η “Ελευθερία” την πρωτοχρονιά του 1967. Έγραφε η εφημερίδα την ημέρα της αποκάλυψης στο πρώτο θέμα της:
Πλήρες φως ρίπτεται εις την συνωμοσίαν, που ωδήγησεν εις τας προσφάτους πολιτικάς εξελίξεις. Κείμενον συγκλονιστικόν δια τας αποκαλύψεις, αλλά και δια τον κυνισμόν του περιήλθε εις χείρας της «Ελευθερίας», η οποία το δίδει σήμερον εις την δημοσιότητα. Προέρχεται από το προσωπικόν αρχείον του Αρχηγού της ΕΡΕ κ. Π. Κανελλοπούλου. Και αποτελεί «μνημόνιον» μυστικής συζητήσεως μεταξύ  του Αρχηγού της ΕΡΕ,  του Αρχηγού του Πολιτικού Γραφείου του Βασιλέως κ. Μπίτσιου και πολυπράγμονος κυρίας, η οποία, καθ’ όλας τας ενδείξεις, είναι η εκδότις των εφημερίδων Καθημερινή – Μεσημβρινή κ. Ελένη Βλάχου. Και σε διπλανή στήλη παραθέτει τους επίμαχους διαλόγους με πρόλογο: Το κείμενον του μνημονίου Κανελλοπούλου φέρει τον τίτλον «Στενογραφικαί σημειώσεις εκ της τελευταίας συζητήσεως επί του εγχειρήματος» και έχει ως εξής. 
Με βάση το δημοσίευμα της “Ελευθερίας” την 1/1/1967, οι εμπλεκόμενοι στη
«συνωμοσία» κράτησαν και στενογραφημένα πρακτικά. Ως «αρχηγός” φέρεται ο Κανελλόπουλος, ως «η γυναίκα» η Ελ. Βλάχου, ως «Μπ» ο αρχηγός του Πολιτικού Γραφείου του βασιλιά. Το σχέδιο ήταν: Η ΕΡΕ ανατρέπει την κυβέρνηση Στεφανόπουλου, που στηριζόταν στις ψήφους της και διορίζεται υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το διοικητή της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννη Παρασκευόπουλο.       
Όπως ήταν αναμενόμενο υποβλήθηκαν μηνύσεις κατά των υπευθύνων της εφημερίδας, του Πάνου Κόκκα και του Γιώργη Ανδρουλιδάκη. Ο Π. Κανελλόπουλος με τη μήνυσή του για  «συκοφαντικήν δυσφήμησιν και πλαστογραφίαν», κατήγγειλε «ως πρωτοφανούς θρασύτητος κατασκεύασμα το δημοσιευθέν κείμενον, το οποίον είναι εξ ολοκλήρου πλαστόν».
Ο Γεώργιος Παπανδρέου – ο οποίος εμφανιζόταν ότι συναινεί  στα όσα συμφώνησαν οι τρεις του Μνημονίου –  αποκάλεσε το δημοσίευμα «θεατρικόν έργον», που εγράφη εκ των υστέρων. Το «εκ των υστέρων», βασίστηκε προφανώς στο ότι η εφαρμογή του σεναρίου των τριών είχε ήδη ολοκληρωθεί όταν έγινε η αποκάλυψη, την 1/1/1967. Η κυβέρνηση Στεφανόπουλου είχε πέσει, σύμφωνα με το σενάριο, και στις  22 Δεκεμβρίου 1966 είχε αναλάβει η κυβέρνηση Παρασκευόπουλου.    
Άλλωστε και η “Καθημερινή”- όχι πια της Ελένης Βλάχου – στις 03.01.2016, 49 χρόνια μετά, στη στήλη Ο ΦΙΛΙΣΤΩΡ έγραφε: «Το κείμενο του μνημονίου μάλλον δεν ήταν γνήσιο, αλλά ανταπεκρίνετο εις τα πράγματα. Αργότερον απεκαλύφθη ότι υπήρξε συμφωνία για την ανατροπή των “Αποστατών” μεταξύ Βασιλέως Κωνσταντίνου, Γ. Παπανδρέου και Κανελλόπουλου, η οποία υπεγράφη από τους δύο τελευταίους και τον Μπίτσιο με ημερομηνία 18 Δεκεμβρίου 1966».    
Ενώ όμως κατά τη δημοσίευση η “Ελευθερία” μιλούσε για «στενογραφικές σημειώσεις», στα πρακτικά της δίκης Κόκκα και Ανδρουλιδάκη για το Μνημόνιο – δίκης που άρχισε στις 17 Απριλίου 1967 και δεν τέλειωσε ποτέ λόγω της δικτατορίας – καταγράφεται: « ο κ. Κόκκας λέγει στον κ. Κανελλόπουλο: Πρόσωπο προσκείμενον προς υμάς μου έφερε το δακτυλογραφημένο κείμενο.
ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ: Ποιος;       
ΚΟΚΚΑΣ: Δεν θα το κατονομάσω για λόγους δημοσιογραφικής δεοντολογίας».
Η «παραδοχή Κ. Μητσοτάκη
Χρειάστηκε να περάσουν 41 χρόνια από τότε και στις 9 Μαΐου του 2008 ο Κ. Μητσοτάκης σε συνέδριο με θέμα “Από τον Ανένδοτο στη Δικτατορία”, υποστήριξε ότι ο ίδιος είχε δώσει στον Π. Κόκκα το πρωτότυπο κείμενο του "Mνημονίου", που του είχε παραδώσει δημοσιογράφος, το όνομα του οποίου δεν θέλησε να αποκαλύψει. Το εντυπωσιακό για το πώς γράφεται η Ιστορία, είναι ότι ο Μητσοτάκης τότε είχε καταθέσει… μήνυση κατά των εφημερίδων που τον είχαν αναφέρει ως υπεύθυνο της διαρροής.  
Μια διαφορετική εκδοχή – ή μάλλον συμπληρωματική –  είναι η παραδοχή του Κ. Μητσοτάκη στο βιβλίο του συναδέλφου Αλέξη Παπαχελά “Ο Μητσοτάκης με δικά του λόγια”, που κυκλοφόρησε μετά το θάνατο του παλαίμαχου πολιτικού το Μάιο του 2017. Ισχυρίστηκε τότε ο Κ. Μητσοτάκης.
«Όταν βγήκε το μνημόνιο του Πάνου του Κόκκα, εγώ το ΄δωσα ως κείμενο. Μου το ΄δωσε ο μακαρίτης ο Νίκος ο Αγγελής, τώρα που πέθανε μπορώ να το πω, ίσαμε τώρα δεν το ΄λεγα. Δεν ξέρω από πού το πήρε. Αρνήθηκε μέχρι τέλους να μου πει. Πέθανε και δεν πρόλαβε, δεν μου ΄πε ποτέ από πού το πήρε», είχε πει ο πρώην πρωθυπουργός.  Και ο Αλέξης Παπαχελάς στη σελίδα 15 του βιβλίου αναρωτιέται: «Μου έκρυψε πράγματα ο Μητσοτάκης; Δεν έχω καμιά αμφιβολία πως ναι».
Ωστόσο και η δική μου άποψη είναι πως δεν τού είπε όλη την αλήθεια. Πάντως η τελευταία εκδοχή - παραδοχή μάλλον -, του Κ. Μητσοτάκη βρίσκεται πιο κοντά στην πραγματικότητα, όπως την έζησα εγώ. Πέρασαν τόσα χρόνια κι ακόμη – παρ’ ότι πολλά έχουν γραφτεί και ακουστεί – δεν έχει αποσαφηνιστεί πώς έφθασαν στη δημοσιότητα οι διάλογοι που περιλαμβάνονται στο "Μνημόνιο".
Η απομαγνητοφώνηση
Θα επιχειρήσω λοιπόν να φωτίσω με την προσωπική μου εμπειρία, κάποιες αδιευκρίνιστες πτυχές της ιστορίας. Ήταν πρωί της Τετάρτης 28 Δεκεμβρίου 1966- συμπωματικά η ημέρα των γενεθλίων μου, σαν σήμερα - όταν μου τηλεφώνησε στο σπίτι ο αρχισυντάκτης μου Γ. Ανδρουλιδάκης και μού ζήτησε να πάω στο γραφείο του όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. 
Όταν έφθασα,  μου έδειξε ένα μαγνητόφωνο και δίνοντάς μου μια μαγνητοταινία – οι κασέτες ήταν άγνωστο είδος τότε- μού είπε ότι με απαλλάσσει από ο,τιδήποτε είχα για εκείνη την ημέρα, προκειμένου να απομαγνητοφωνήσω και να καταγράψω σε χαρτί το περιεχόμενο της ταινίας.
Συμπληρωματικά, μου είπε πως πρόκειται για συνομιλία τριών ατόμων, δύο ανδρών και μιας γυναίκας, προσθέτοντας ότι έπρεπε να τους καταγράψω ως «Γυναίκα», «Άνδρας Α’» και «Άνδρας Β΄». Και όταν τον ρώτησα πώς θα ξεχώριζα τους δύο άνδρες, μού απάντησε: «Είναι πιο απλό από όσο νομίζεις. Ο ένας μιλάει με το γο αντί για ρο». Εκ των υστέρων κατάλαβα, ότι επρόκειτο για τον Π. Κανελλόπουλο.         
Κλείστηκα στο γραφείο και αργά το απόγευμα τού παρέδωσα την απομαγνητοφώνηση, γύρω στα 30 χειρόγραφά μου, τα οποία δόθηκαν για δακτυλογράφηση στην Άννα, τη γραμματέα του ιδιοκτήτη και διευθυντή της εφημερίδας Πάνου Κόκκα. Εκεί τελείωσε η δική μου συμμετοχή.  
Όποιος ή όποιοι επιμελήθηκαν το κείμενο αντικατέστησαν τα «Γυναίκα», «Άνδρας Α’» και «Άνδρας Β΄» που είχα γράψει σε «ΓΥΝ(ΑΙΚΑ)», «ΑΡΧ(ΗΓΟΣ)» και «ΜΠ(ΙΤΣΙΟΣ)». Τα άλλα ονόματα που κωδικοποιήθηκαν ακούγονταν κανονικά. Δεν θυμάμαι μόνον αν ο Π. Πιπινέλης αναφερόταν ως «Καγκελάριος».         
Όταν πάντως παραμονές της δίκης για το Μνημόνιο, μετά την υποβολή μηνύσεων,  ρώτησα τον Ανδρουλιδάκη «γιατί δεν εμφανίζουμε τη μπομπίνα να τους αποστομώσουμε;», μου απάντησε:
«Δεν είναι τόσο απλό… Ωστόσο, μην ξεχνάς τις “χρυσές εφεδρείες” του Πάνου (Κόκκα)». Εννοώντας στοιχεία είχε παρουσιάσει ο Κόκκας προς το τέλος δίκης με τον άλλοτε αρχηγό ΓΕΣ αντιστράτηγο Βασίλειο Καρδαμάκη, τον «όσο δεξιότερα τόσο καλύτερα». Με τα στοιχεία αυτά, που αποκληθήκαν «χρυσές εφεδρείες», ο Κόκκας αθωώθηκε. Για την ιστορία, η Χούντα έκανε τον Καρδαμάκη διοικητή της ΔΕΗ…   
Όπως προανέφερα, η δίκη για το Μνημόνιο που άρχισε τη Δευτέρα 17 Απριλίου 1967 στο Μικτό Κακουργιοδικείο ύστερα από μηνύσεις εναντίον της “Ελευθερίας” «επί συκοφαντική δυσφημίσει»  δεν ολοκληρώθηκε. Και ίσως γι’ αυτό δεν πρόλαβαν να… επιστρατευθούν οι «χρυσές εφεδρείες», στη συγκεκριμένη περίπτωση η μπομπίνα.         
Την ημέρα της επιβολής της Δικτατορίας, Παρασκευή 21 Απριλίου 1967, επρόκειτο να αρχίσουν οι απολογίες των κατηγορουμένων. Την προηγουμένη είχαν καταθέσει ως μάρτυρες υπεράσπισης οι Κ. Μητσοτάκης, Στ. Αλαμανής, Ι. Τούμπας και Γ. Μπακατσέλος  ηγετικά στελέχη του Φιλελευθέρου Δημοκρατικού Κέντρου (Φ.Δ.Κ. – κόμμα που είχαν ιδρύσει οι «αποστάτες» για να μετάσχουν στις εκλογές που ματαίωσε η δικτατορία).      
Την πρώτη μέρα της δίκης είχαν καταθέσει ως μάρτυρες κατηγορίας και μηνυτές ο Π. Κανελλόπουλος – πρωθυπουργός για τέσσερις μέρες ακόμη, η εκδότρια Ελένη Βλάχου, καθώς και οι Δ. Μπίτσιος, πολιτικός σύμβουλος του βασιλιά, Π. Πιπινέλης και Γ. Ράλλης. Αντίθετα με τους δυο τελευταίους, που ήταν υπουργοί και στελέχη του κυβερνώντος κόμματος -της ΕΡΕ, αρνήθηκε να καταθέσει στη δίκη ο Κ. Τσάτσος. Δεν προσήλθε αν και είχε κλητευθεί, επειδή «ως υπουργός Δικαιοσύνης ήταν τρόπον τινά προϊστάμενος των δικαστών»
Οι παλμοί της Κρήτης και ο «αρχηγός» της Δεξιάς
Και κάτι για το Νίκο Αγγελή, ο οποίος έφυγε από τη ζωή  στα 73 του, το Σεπτέμβριο του 2002, πολύ πριν τον «δώσει» ο Κ. Μητσοτάκης. Τις ημέρες της δημοσίευσης του Μνημονίου στα γραφεία της εφημερίδας, ήταν κοινό μυστικό μεταξύ των επιτελικών στελεχών πως κομιστής του υλικού –  που κάποιοι ήξεραν ότι ήταν ηχητικό – , ήταν ο Νίκος Αγγελής ή κατά κόσμον Νίκος Αγγελάκης. Συζητώντας μάλιστα σε κλειστό κύκλο συναδέλφων ο Παναγιώτης Πατρίκιος είχε πει: «φαίνεται πως οι παλμοί της Κρήτης πιάνουν και άλλα πράγματα». Και αυτό γιατί ο Αγγελάκης έγραφε κάθε Κυριακή στην “Ελευθερία” μια λαογραφικού περιεχομένου στήλη με τίτλο: “Οι παλμοί της Κρήτης”. Επειδή όμως τότε δούλευε στον ΟΤΕ, χρησιμοποιούσε ψευδώνυμο.
Η μαρτυρία μου για το “Μνημόνιο” δημοσιοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά την  παρουσίαση του βιβλίου του Γ. Στεφανάκη “Αποστασίας Ανατομή”, στις 10 Ιουνίου του 2019. Θα ολοκληρώσω λοιπόν την αφήγησή μου όπως ακριβώς κατέληξα μιλώντας στην παρουσίαση του βιβλίου:        
Μια ακόμη επισήμανση για την “Ελευθερία”, την εφημερίδα από την οποία ουσιαστικά ξεκίνησα ως επαγγελματίας δημοσιογράφος. Τη χαρακτηρίζει ο συγγραφέας ως σημαιοφόρο του Ανενδότου Αγώνος μαζί με τον «συνδεόμενο κύκλο κεντρώων της αριστερής πτέρυγας»· με επικεφαλής τον Κ. Μητσοτάκη. Ο τελευταίος, καταθέτοντας ως μάρτυρας στη δίκη για το μνημόνιο, με αφορμή την «αποκάλυψη» ότι «δια την εκλογικήν των νίκην ο αρχηγός της ΕΡΕ και η εκδότις εφημερίδων της, δεν ορρωδούν προ των μεγάλων μέσων: χρησιμοποιήσεως και του Στρατού», είπε: «Η αλήθεια είναι ότι (στις Ένοπλες Δυνάμεις) και επί δικής μας κυβερνήσεως (Στεφανόπουλου) πάντοτε εγίνετο αυτό που ήθελε η Δεξιά. Εγίνετο ακόμη και επί κυβερνήσεως  Γεωργίου Παπανδρέου».   
Ήδη όμως, όπως επισημαίνει ο Γ. Στεφανάκης  στη σελ. 228 του βιβλίου του, ο Μητσοτάκης «εξοστρακιζόταν από το χώρο της πολιτικής του καταγωγής. Έπαιρνε νέο πολιτικό στίγμα». Και μερικά χρόνια αργότερα  κομπορρημονούσε (σελ. 202): «Από τότε που έγινα αρχηγός της Δεξιάς ήμουν ίσως ο μόνος αληθινός αρχηγός της. Ο Καραμανλής ποτέ δεν υπήρξε αληθινός αρχηγός της Δεξιάς».
Χαρακτηριστικές ημερομηνίες
Επανερχόμενος στο Μνημόνιο, που η δικαστική διερεύνησή του δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, καταγράφω κάποιες χαρακτηριστικές ημερομηνίες που επισημαίνει στην “Καθημερινή” ο καθηγητής Αντώνης Κλάψης:  «Στις 20 Δεκεμβρίου 1966 ο αρχηγός της ΕΡΕ, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ανακοίνωσε την άρση της εμπιστοσύνης του κόμματός του προς την κυβέρνηση του Στέφανου Στεφανόπουλου, η οποία μοιραία οδηγήθηκε άμεσα σε παραίτηση. Η πρωτοβουλία του Κανελλόπουλου προέκυψε ως αποτέλεσμα της μυστικής συμφωνίας, στην οποία είχε καταλήξει λίγες ημέρες νωρίτερα, κατόπιν μεσολάβησης του βασιλιά Κωνσταντίνου Β΄, με τον ηγέτη της Ένωσης Κέντρου Γεώργιο Παπανδρέου. Η συμφωνία προέβλεπε τον σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης, η οποία, αφού ψήφιζε εκλογικό νόμο βασιζόμενο στην απλή αναλογική, θα οδηγούσε τη χώρα σε εκλογές το αργότερο μέχρι το τέλος Μαΐου του 1967. Επιπλέον, ο Γ. Παπανδρέου δεσμευόταν ότι εάν στις εκλογές η Ένωση Κέντρου δεν κατόρθωνε να συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, δεν θα δεχόταν να στηριχθεί από την ΕΔΑ προκειμένου να σχηματίσει κυβέρνηση. Στις 22 Δεκεμβρίου 1966 ορκίστηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ιωάννη Παρασκευόπουλο, η οποία στηρίχθηκε τόσο από την ΕΡΕ όσο και από την Ένωση Κέντρου». Το κείμενο του καθηγητή, στο https://www.kathimerini.gr/resources/toolip/doc/2019/07/04/1967_04_03.pdf
Στις 28 Δεκεμβρίου 1966 έφτασε στα χέρια μου η μαγνητοταινία, για να δημοσιευτεί την Πρωτοχρονιά του 1967. Δέκα μέρες πριν, 18 Δεκεμβρίου 1966, είχε υπογραφεί το Μνημόνιο, κατά το Φιλίστορα.
Σε επόμενη ανάρτηση: Πώς είδε η Αριστερά το Μνημόνιο.