Της ΜΑΡΙΑΣ Θ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ
προέδρου της ΕΣΗΕΑ
Τα μέσα ενημέρωσης διαχρονικά αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες της Δημοκρατίας. Οφείλουν να ελέγχουν την εξουσία και να προσφέρουν καταφύγιο στον πολίτη, που βάλλεται από τις αυθαιρεσίες. Και, το σημαντικότερο, προσφέρουν την έγκαιρη, έγκυρη και ουσιαστική πληροφόρηση, η οποία δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη να αποφασίζει μετά λόγου γνώσεως και με τη συμμετοχή του να πραγματώνει τη Δημοκρατία.
Οι ραγδαίες εξελίξεις στην ανάπτυξη της τεχνολογίας τις τελευταίες δεκαετίες και κυρίως η ανάπτυξη του Διαδικτύου επιφέρουν κατακλυσμιαίες αλλαγές τόσο στη μορφή όσο και στον ρόλο του Τύπου, έντυπου ή ηλεκτρονικού.
Πρόδηλα, επομένως, παρουσιάζεται το ερώτημα για το μέλλον του Τύπου στην ψηφιακή εποχή, στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Ο έντυπος Τύπος, που για δεκαετίες αποτελούσε την κύρια πηγή ενημέρωσης, αντιμετωπίζει σήμερα τις πιο έντονες προκλήσεις. Η πτώση της κυκλοφορίας και η εξ αυτού μείωση των διαφημιστικών εσόδων, σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος παραγωγής, έχουν οδηγήσει πολλές εφημερίδες σε οικονομική δυσπραγία και στην οριστική παύση της λειτουργίας τους.
Εντούτοις, ο έντυπος Τύπος εξακολουθεί να είναι συνώνυμο της εγκυρότητας και της δημοσιογραφικής υπευθυνότητας. Η πιο αργή διαδικασία παραγωγής των κειμένων, ο έλεγχος και η επιμέλειά τους αλλά και η υπογραφή του γράφοντος ενισχύουν την αξιοπιστία σε ένα περιβάλλον ενημέρωσης, όπου η ταχύτητα της πληροφορίας συνοδεύεται από λάθη και παραβιάσεις του κώδικα δεοντολογίας.
Ο ηλεκτρονικός Τύπος, με κύριο πεδίο δράσης το Διαδίκτυο, έχει εντυπωσιακή ανάπτυξη. Η ταχύτητα και η αμεσότητα που τον χαρακτηρίζει αλλά και η διαδραστική συμμετοχή του κοινού ασκούν έντονη γοητεία και οδηγούν την πλειονότητα των πολιτών να ενημερώνονται πλέον μέσα από διαδικτυακές πλατφόρμες.
Το μέλλον του Τύπου βρίσκεται στη σύζευξη των δύο μορφών. Ο έντυπος πιθανόν να περιοριστεί σε εξειδικευμένες, αναλυτικές εκδόσεις που θα προσφέρουν ερευνητικό περιεχόμενο και αρθρογραφία γνώμης. Από την άλλη, ο ηλεκτρονικός Τύπος θα συνεχίσει να εξελίσσεται και να εντάσσει κάθε καινοτόμα τεχνολογία, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη.
Ωστόσο, η ταχύτητα και ο περιορισμένος έλεγχος της πληροφορίας που τη συνοδεύει έχουν οδηγήσει στη διάδοση ψευδών ειδήσεων (fake news) αλλά και στην ενημέρωση με στενά κριτήρια, καθώς ο αλγόριθμος αποφασίζει βάσει των αντιλήψεών μας, αποκλείοντας με αυτόν τον τρόπο τον πολίτη από μια πλατιά και σε βάθος ενημέρωση.
Η τριγωνική σχέση «δημοσιογραφία - Τεχνητή Νοημοσύνη - ψευδείς ειδήσεις» είναι σημαντική για εμάς τους δημοσιογράφους, γιατί πραγματεύεται τον πυρήνα της σχέσης μας όχι απλώς με την αλήθεια ως στοιχείο της είδησης, αλλά και με την ίδια τη φύση της πραγματικότητας και τη δυνατότητά μας να την προσεγγίσουμε. Ο δημοσιογραφικός κόσμος στέκεται απέναντι σε κάθε νέα μεταβολή, έτοιμος να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο και να αδράξει την ευκαιρία. Ρόλος του να εξασφαλίσει την πρόσβαση στην πραγματικότητα σε ένα τεχνολογικό συγκείμενο, που το καθιστά συνεχώς και πιο δύσκολο.
Το μέλλον του Τύπου θα κριθεί από το εάν καταφέρει να διατηρήσει τον ρόλο του ως διαμορφωτή της κοινής γνώμης, ως παρόχου ουσιαστικής και σε βάθος ενημέρωσης με ανεξαρτησία και διαφάνεια και ως ουσιαστικού θεματοφύλακα της Δημοκρατίας. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις και ανεξαρτήτως της μορφής του, θα έχει ουσιαστικά δικαιώσει τον ρόλο του.
Εξ άλλου, στο editorial της έκδοσης επισημαίνονται τα εξής:
Σημαντικές και συνεχείς προκλήσεις αντιμετωπίζει ο έντυπος Τύπος και το μέλλον των εφημερίδων είναι στενά συνδεδεμένο με την ψηφιακή μετάβαση αλλά και με την προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα του Διαδικτύου.
Οι μελέτες για τις τάσεις που διαμορφώνονται τα τελευταία χρόνια στον κλάδο δείχνουν μια συνεχή μείωση των πωλήσεων των έντυπων εφημερίδων και των διαφημιστικών εσόδων, ενώ παράλληλα αναδεικνύουν την ανάγκη για νέα επιχειρηματικά μοντέλα στον ψηφιακό χώρο. Οι βασικές τάσεις που διαμορφώνονται είναι οι ακόλουθες:
- Μείωση πωλήσεων στα έντυπα, με παράλληλο περιορισμό των εσόδων. Οι πωλήσεις των έντυπων εφημερίδων, όπως επιβεβαιώνεται και από τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. για την Ελλάδα, καταγράφουν σημαντική πτώση. Οι συνολικές πωλήσεις στην Ελλάδα μειώθηκαν κατά 12,4% το 2024 σε σχέση με το 2023.
- Τα παραδοσιακά διαφημιστικά έσοδα έχουν μειωθεί δραστικά, καθώς οι διαφημιστικές δαπάνες μετατοπίζονται στις ψηφιακές πλατφόρμες (όπως Google και Facebook).
- Παρατηρείται μετατόπιση του κοινού. Ιδίως το νεανικό, στρέφεται στις κινητές συσκευές, στις ψηφιακές πλατφόρμες και στα κοινωνικά δίκτυα, για ενημέρωση.
- Πέρα από την παραδοσιακή δημοσιογραφία, το κοινό αναλαμβάνει δράση με διαδραστικό τρόπο. Δηλαδή, σχόλια χρηστών και περιεχόμενο παραγόμενο από το κοινό που αναπτύσσεται σε πολλαπλά κανάλια (βίντεο, ψηφιακός ήχος κ.ά).
- Η Τεχνητή Νοημοσύνη επηρεάζει όλο και πιο πολύ την παραγωγή και τη διανομή ειδήσεων (αυτοματοποιημένη αναφορά, εξατομικευμένες προτάσεις περιεχομένου), δημιουργώντας ευκαιρίες, αλλά και κινδύνους (π.χ., ως προς την αξιοπιστία).
- Πλέον, πολλοί όμιλοι διεθνώς υιοθετούν μοντέλα συνδρομών όπου οι αναγνώστες πληρώνουν για πρόσβαση σε ποιοτικό περιεχόμενο. Πολλές εκδόσεις εφαρμόζουν υβριδικά μοντέλα (π.χ., ορισμένα δωρεάν άρθρα και μετά πληρωμή).
- Βασική στρατηγική αποτελεί η διαφοροποίηση των εσόδων. Οι εταιρείες Τύπου επιδιώκουν τη διαφοροποίηση των πηγών εσόδων πέρα από τη διαφήμιση και τις συνδρομές (π.χ., ενημερωτικά συνέδρια, εκθέσεις, υπηρεσίες δεδομένων, στρατηγικές συνεργασίες).