Χαρακτική και Τυπογραφία

Ο «τακτικός επισκέπτης του site», όπως αυτοπροσδιορίζεται, Τάκης Ζαρίφης επισημαίνει ότι στο βιβλίο Ο Συντάκτης Ύλης «δεν φωτίζεται επαρκώς ο ρόλος των χαρακτών στην Τυπογραφία και ιδιαίτερα στην κατασκευή των κλισέ εκτύπωσης εικόνων». Ευκαιρία λοιπόν να μιλήσουμε για τη χαρακτική, ως συμπλήρωμα της εφεύρεσης του Γουτεμβέργιου, αποκαθιστώντας την παράλειψη.
Κατ’ αρχάς η χαλκογραφία (χάραξη πάνω σε χαλκό) επικράτησε  στην Ευρώπη το 15ο αιώνα, ταυτόχρονα σχεδόν με τις εκτυπώσεις  θρησκευτικών κυρίως βιβλίων από το Γουτεμβέργιο, το 1436, με πιο εντυπωσιακή αξιοποίηση της εφεύρεσης την εκτύπωση της Βίβλου, το 1455.

Ρέμπραντ «Ο Χριστός διδάσκει». Οξυγραφία  - 1652

Σπουδαίοι καλλιτέχνες όπως οι Ρέμπραντ και Γκόγια ασχολήθηκαν με την εικονογράφηση εντύπων, ενώ πλήθος χαρακτών ανέλαβε την αναπαραγωγή ζωγραφικών έργων. Η εφεύρεση της χαρακτικής αποτέλεσε μια μεγάλη επανάσταση. Το πλεονέκτημά της ήταν η παραγωγή έντυπων εικόνων με χαμηλό κόστος, προσιτών σε μεγάλες ομάδες ανθρώπων.
Για αιώνες η Χαρακτική είχε συνδεθεί με την τυπογραφία. Η ανακάλυψη της φωτογραφίας αποδέσμευσε τους καλλιτέχνες από την εικονογράφηση, δίνοντάς τους την ευκαιρία να δημιουργήσουν αυτόνομα χαρακτικά έργα, με συνέπεια  την εντυπωσιακή εξέλιξη της χαρακτικής τον 20ό αιώνα, όταν πολλοί καλλιτέχνες μεταξύ των οποίων ο Πικάσο και ο Άντι Γουόρχολ πειραματίστηκαν με καινούργιες τεχνικές και υλικά, όπως το λινόλεουμ ή μεταξοτυπία.
Νωρίτερα, πολλά χρόνια πριν, είχε αρχίσει να λιθογραφία μια νέα τεχνική χάραξης της πέτρας, που έδινε την εντύπωση ενός σχεδίου με παστέλ. Σημαντικοί καλλιτέχνες όπως ο Νορβηγός ζωγράφος και χαράκτης Έντβαρντ Μουνκ, (κάτω εικόνα δεξιά, το έργο του «Μαντόνα» - λιθογραφία του1902) κάνουν έντεχνες λιθογραφίες. Η λιθογραφία γίνεται το κυριότερο μέσο επικοινωνίας. Η εξέλιξή της, με την πρόοδο της τεχνολογίας, δημιούργησε μια σειρά νέων τεχνικών αναπαραγωγής της εικόνας..

Άντι Γουόρχολ: Μέριλιν	Έντβαρντ Μουνκ: Μαντόνα

Στην Ελλάδα οι πρώτοι που μυούνται στη Χαρακτική κατά τον 18ο αιώνα είναι οι Αγιορείτες μοναχοί. Από τα μέσα του 19ου αιώνα η Χαρακτική διδάσκεται στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών από καταξιωμένους χαράκτες.

Ωδή στον Έλληνα χαράκτη αποτελεί το κατωτέρω κείμενο του ιστορικού Τέχνης και συγγραφέα Νίκου Γρηγοράκη, που  ασχολήθηκε με ιστορικές, αρχιτεκτονικές και λαογραφικές έρευνες και  ειδικεύτηκε στη μελέτη της νεοελληνικής χαρακτικής. Δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 1996, με την ευκαιρία έκθεσης, υπό τον τίτλο:

ΑΝΤΙ-ΔΩΡΟ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗ

Για τον καλλιτέχνη που τάχθηκε να διακονέψει τη χαρακτική, η προβληματική του δεν περιορίζεται μόνο στο καθαρά εικα­στικό μέρος: να συλλάβει δηλαδή τη μορφή και το περιεχόμενο της σύνθεσής του, να την σχεδιάσει και να την οργανώσει σωστά. Η δοκι­μασία του συνεχίζεται κι όταν ακόμη, στην προσπάθειά του να δώσει υπόσταση στην ύλη με την εφαρμογή των χαρακτικών λύσεων, οδη­γείται σ’ ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Γιατί, πέρα απ’ όλα τ’ άλλα, έχει ν’ αντιμετωπίσει και την αντίσταση κάθε υλικού τη στιγμή που πρέπει να μεταφέρει το σχέδιό του στη χαρακτική πλάκα. Άλλοτε έχει να υποτάξει το ξύλο, άλλοτε να δαμάσει το χαλκό και άλλοτε να καταφέ­ρει την πέτρα. Να ξεπεράσει τα διάφορα καμώματα και τις ιδιοτρο­πίες του κάθε υλικού και να χειριστεί με μαεστρία αλλά και πειθαρχία τα εργαλεία του. Κάθε λαβωματιά στο υλικό κι ένα καρδιοχτύπι, κάθε κοψιά κι αναστεναγμός, κάθε χάραγμα γραμμής με το κοπίδι και μια ανάσα. Και μετά το μαστίγωμα της ύλης και την κατάκτηση του απαιτητικού υλικού έρχεται η στιγμή να μελανώσεις: λαχτάρα - και ίσως απογοήτευση - ώσπου να ξεκολλήσει το χαρτί από την πλάκα για ν’ αντικρίσεις με μάτια που λάμπουν από μέθη, λυτρωμένος από τη σταύρωση, την καινούργια δημιουργία, για να ψαύσεις έναν έρωτα βασανιστικό, που τον νιώθεις με την όραση και την ψυχή.
Έχω επισημάνει και σε παλαιότερα άρθρα μου ότι η πραγματοποίηση της 1ης Πανελλήνιας Έκθεσης Πρωτοτύπου Χαρακτικής στο Ζάππειο το 1938, πυροδότησε την “άνοιξη" της νεοελληνικής χαρακτικής στον τόπο μας. Το φιλότεχνο κοινό της Αθήνας ήρθε για πρώτη φορά σ’ επαφή με τον κλάδο αυτό της εικαστικής ομιλίας, σε τέτοια έκταση και με τόσο μεγάλη συμμετοχή καλλιτεχνών. Είκοσι οκτώ, (28) ζωγράφοι - χαράκτες εξέθεσαν τότε χαρακτικά έργα - μεταξύ των πρώτων μαθητών του Γ. Κεφαλληνού - εξέθεσαν οι πρωτοπόροι και οι μεγάλοι maitres της νεοελληνικής χαρακτικής, όπως οι: Δ. ΓΑΛΑΝΗΣ, ΑΓΓ. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΥΚ. ΚΟΓΕΒΙΝΑΣ, Μ. ΖΑΒΙΤΖΙΑΝΟΣ, ΕΥΘ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, Δ. ΓΙΑΝΝΟΥΚΑΚΗΣ, Γ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ, ΑΛΕΞ. ΚΟΡΟΠΑΝΝΑΚΗΣ και ο Γ. ΚΕΦΑΛΛΗΝΟΣ. Στην πανελλήνια εκείνη έκθεση εκτέθηκαν συνολικά (229) έργα (ξυλογραφίες, χαλκογραφίες και λιθογραφίες) με όλες τις τεχνικές.
Σήμερα, το Κέντρο Εικαστικών Τεχνών Υάκινθος, ο χώρος που διέδωσε την νεοελληνική χαρακτική, ανέδειξε λησμονημένους χαράκτες και καθιέρωσε γενικά το έργο των Ελλήνων Ζωγράφων - Χαρακτών, οργανώνει την ίδια έκθεση. Στην έκθεση αυτή συμμετέχουν οι (28) εκείνοι καλλιτέχνες που έλαβαν μέρος στην 1η πανελλήνια. Δεν ζουν πια ανάμεσά μας, εκτός από έναν – δυο, ζουν όμως μέσα από τα έργα τους. Πολλά από τα έργα που εκτέθηκαν εκείνη την εποχή παρουσιάζονται και σήμερα σε αυτή την έκθεση. Η αναδρομική αυτή παρουσίαση οργανώθηκε με την ευκαιρία συμπλήρωσης 60 χρόνων (1938 -1998) και είναι τιμητικό αφιέρωμα στην ιστορία της νεοελληνικής χαρακτικής.