Ορυμαγδός διαφημίσεων ιδιωτικών επαγγελματικών σχολών, όπως κάθε χρόνο τέτοια εποχή, οι οποίες απευθύνονται κυρίως σε νέους και νέες που απέτυχαν στις Πανελλαδικές. Μεταξύ των «σχολών» και οι δημοσιογραφικές, αφού παρά την ύπαρξη των τριών πανεπιστημιακών, πολλοί δημοσιογράφοι, επιχειρηματίες και ασχολούμενοι στον χώρο των Μ.Μ.Ε. έχουν προχωρήσει στο εγχείρημα της ίδρυσης ιδιωτικών σπουδαστηρίων δημοσιογραφίας ως ΙΕΚ ή ως Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών. Και τελικά, παράγονται περισσότεροι δημοσιογράφοι από όσους μπορεί να απορροφήσει το επάγγελμα. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία…
Χωρίς να παραγνωρίζεται το ότι η επέλαση της τεχνολογίας, καθώς και η παγκοσμιοποίηση και διεθνοποίηση της είδησης καθιστούν επιτακτική την ανάγκη να αποκτήσουν οι δημοσιογράφοι την υψηλότερη δυνατή κατάρτιση και εξειδίκευση.
Στην Ελλάδα πάντως, οι πρώτες πανεπιστημιακές σχολές δημοσιογραφίας άργησαν· εμφανίστηκαν το 1990, πολλά χρόνια μετά τη λειτουργία αντίστοιχων ιδρυμάτων στο εξωτερικό.
Στη Γαλλία, η École supérieure de journalisme de Paris λειτουργεί από το 1899· στις ΗΠΑ το University of Missouri το 1908 ίδρυσε το πρώτο οργανωμένο School of Journalism.
Πριν από 100 χρόνια, το 1925έγινε και στην Ελλάδα η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας δημοσιογραφικής σχολής με πρωτοβουλία της Ένωσης Συντακτών. Η σχολή αποσκοπούσε στην επιμόρφωση των μελών της Ένωσης αλλά τα μαθήματα μπορούσαν να παρακολουθήσουν και μη δημοσιογράφοι· λειτούργησε με κρατική επιχορήγηση, αλλά σύντομα έκλεισε. Αιτία η διακοπή της χρηματοδότησης ύστερα από αντιδράσεις εκδοτών αλλά και δημοσιογράφων, οι οποίοι δεν επιθυμούσαν τη λειτουργία της.
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1932-33 και το 1936-37 διδάχτηκαν στην Πάντειο μαθήματα «Ιστορίας του Τύπου, Δημοσιότητος και Συγκροτήσεως Εφημερίδος» από τον δημοσιογράφο Κωνσταντίνο Παπαλεξάνδρου.
Το 1958 τη σκυτάλη πήρε η ιδιωτική πρωτοβουλία, όταν ο πρόεδρος του Ελληνοαμερικανικού Επιμορφωτικού Ινστιτούτου Δημήτρης Αβραμίδης και ο ακαδημαϊκός Σπύρος Μελάς ίδρυσαν σχολή δημοσιογραφίας η οποία λειτούργησε για πολλά χρόνια. Οι απόφοιτοί της όμως, ακόμη κι αυτοί που διέπρεψαν στο χώρο, δεν «αναγνωρίζονταν» από τους εκδότες· θα τους χάλαγε το «άμισθος – μαθητευόμενος»…
Το 1976 ήρθε η ώρα των Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών, αρχής γενομένης από το “Εργαστήρι Δημοσιογραφίας”, που ιδρύθηκε από τον Γιώργο Χάγιο, τον Σταύρο Απέργη και τον γράφοντα και εγκαταστάθηκε στο κτίριο που στεγαζόταν η σχολή των Αβραμίδη – Μελά. Αργότερα μετακόμισε στην οδό Καπλανών και το 2018 ανέστειλε τη λειτουργία του, μετά τον θάνατο του Γ. Χάγιου.
Καλοκαίρι του 1976 στη Σαρωνίδα
Η ιστορία του θρυλικού “Εργαστηριού” άρχισε να γράφεται το καλοκαίρι του 1976, όταν ο Γ. Χάγιος επισκέφτηκε τον Στ. Απέργη – ήταν φίλοι από το στρατό – κι εμένα στη Σαρωνίδα όπου παραθερίζαμε και μας πρότεινε «να στήσουμε μια σχολή δημοσιογραφίας», προσθέτοντας ότι είχε έτοιμο και το χώρο που θα την εγκατάστασή της. Εννοούσε το νεοκλασικό κτίριο Ακαδημίας 47 και Σίνα, όπου στεγαζόταν επί χρόνια η σχολή του Μελά και είχε ταυτιστεί σαν χώρος εκπαίδευσης δημοσιογράφων. Μας είπε ότι υπήρχε η δυνατότητα να το νοικιάσουμε σε χαμηλή τιμή και δεδομένου ότι ο ίδιος δεν είχε σχέση με τη δημοσιογραφία, ζήτησε από εμάς να στελεχώσουμε τη σχολή καταρτίζοντας και το πρόγραμμα σπουδών.
Μας άρεσε η ιδέα και το ίδιο βράδυ στην “Ελευθεροτυπία” – στην οποία ο Σταύρος κι εγώ ήμασταν συναρχισυντάκτες -, το συζητήσαμε με συναδέλφους στελέχη της εφημερίδας, που κατά τη γνώμη μας θα μπορούσαν και θα ήταν χρήσιμο να συμμετάσχουν στην προσπάθεια· και οι περισσότεροι ήταν θετικοί.
Ύστερα από διαβουλεύσεις, κυρίως για τον καταρτισμό του προγράμματος σπουδών, που διήρκεσαν ένα μήνα περίπου, στις 12 Οκτωβρίου 1976, εμφανίστηκε στην 1η σελίδα της “Ε” το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ. 
Δίστηλη διαφήμιση δια χειρός Σταύρου Απέργη, με τίτλο: «Γράφεις… Γράφεις καλά… Γράφεις όμως δημοσιογραφικά;»
Τονιζόταν επίσης ότι: Διδάσκουν – 1ον Δημοσιογράφοι (αλφαβητικά): Απέργης Σταύρος, Βότσης Γιώργος, Δάνος Λούης. Κουμπιάς Δημήτρης, Σκούρας Κώστας, Στάγκος Αστέρης, Τερζόπουλος Ευάγγελος.
Ο τελευταίος, ο μόνος εκτός “Ελευθεροτυπίας”, ήταν ο εκδότης του περιοδικού “Γυναίκα” και αντικείμενο του μαθήματός του θα ήταν τα περιοδικά.
2ον Υπεύθυνοι μαθημάτων θεωρητικής υποδομής: Αντωνόπουλος Μιχάλης, Ζάννας Παύλος, Νοταράς Γεράσιμος, Σοφούλης Κώστας.
3ον Εισηγητές ειδικών θεμάτων (σεμινάρια): Βρεττάκος Νικηφόρος, Μαγκάκης Γεώργιος – Αλέξανδρος, Φίλιας Βασίλης.
Τον πρώτο καιρό τα μαθήματα επικεντρώνονταν στα έντυπα ΜΜΕ. Άλλωστε ραδιοτηλεοπτικά υπήρχε μόνον η ΕΡΤ. Ιδιωτική ραδιοφωνία και τηλεόραση, ούτε στα όνειρά μας… Φυσικά όταν ήρθαν, η σχολή προσαρμόστηκε και μάλιστα με επιτυχία.
Η διαφήμιση του “Εργαστηριού” από την εφημερίδα, σε συνδυασμό με το ότι οι περισσότεροι ήμασταν στελέχη της καλλιέργησε την ψευδή εντύπωση ότι πίσω από το εγχείρημα κρυβόταν η “Ελευθεροτυπία”. Δεν το επιβεβαιώναμε βέβαια, αλλά και δεν το διαψεύδαμε φανατικά· βόλευε, τουλάχιστον στο ξεκίνημα.
Ο Κώστας Σκούρας, στο βιβλίο του “Αενάως επίκαιρα – κείμενα, αντικείμενα και υποκείμενα”, που κυκλοφόρησε το 2001, γράφει σχετικά: Το ΕΕΔ δεν είχε καμία εταιρική/επιχειρηματική σχέση με την Ελευθεροτυπία. Για πολλά χρόνια όμως η επαγγελματική πιάτσα το είχε ταυτίσει με την νεότευκτη τότε εφημερίδα. Αυτό οφείλεται σε δύο λόγους. Πρώτον διότι εμφανίστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα και με τα ίδια πραγματολογικά χαρακτηριστικά της εποχής (δημοκρατία – ελευθερία έκφρασης – ανεξάρτητος τύπος) και δεύτερον από το συμπτωματικό (;) γεγονός ότι η πλειονότητα των επαγγελματιών δασκάλων του ήταν ταυτόχρονα και βασικά στελέχη της ελευθεροτυπίας (Λούης Δάνος, Αστέρης Στάγκος, Γιώργος Βότσης, Σταύρος Απέργης, Φρέντυ Γερμανός, Δημ. Ψυχογιός, Ανδρέας Λεντάκης, Βασίλης Φίλιας, Κώστας Νικολάου. Συγγνώμη αν παρέλειψα κάποιον).
Ανάμεσα στους πανεπιστημιακούς πού δίδαξαν για κάμποσα χρόνια στο Εργαστήρι και μάλιστα με ευσυνείδητη και συστηματική προσφορά ήταν και ο καθηγητής Κώστας Σημίτης.
Και κάτι πιο… προσωπικό: Προφανώς το «συγγνώμη αν παρέλειψα κάποιον», αφορούσε τον γράφοντα και έχει σχέση με το ότι στη διελκυστίνδα Τεγόπουλου – Μποδοσάκη για το ποιος θα χρηματοδοτούσε την έκδοση της ”Ελευθεροτυπίας”, βρεθήκαμε σε διαφορετικά στρατόπεδα. Και προφανώς είχε διαγράψει από τη μνήμη του το περιστατικό που εξιστορώ στο “Συντάκτη Ύλης”:
Το ενδιαφέρον πάντως για την εκπαίδευση των επιδόξων συναδέλφων, μου κόστισε μια… τιμωρία από το Πειθαρχικό της ΕΣΗΕΑ. Μιλώντας το 1979 σε σπουδαστές στο “Εργαστήρι”, είχα πει πως «στο πλαίσιο της προσπάθειας, να διαμορφώσουμε καλύτερους πολίτες, πρέπει γίνουν και οι άνθρωποι του Τύπου καλύτεροι»· επισημαίνοντας ότι «το μέσο μορφωτικό επίπεδο του δημοσιογράφου τείνει να γίνει χαμηλότερο από του μέσου αναγνώστη. Κι αυτό είναι επικίνδυνο για τον κλάδο». Για την επισήμανση αυτή, δέχτηκα «επίπληξη άνευ αναρτήσεως» από το Πειθαρχικό, ύστερα από καταγγελία συναδέλφου που διαφωνούσε με όσα είχα πει. Η καταγγελία είχε γίνει από τον Κ. Σκούρα…
Ένα χρόνο μετά αποχώρησα από το “Εργαστήρι” όταν ο Γ. Χάγιος μου κατηγόρησε ότι «διώχνω πελάτες», επειδή σε κάποιους σπουδαστές – ασύντακτους, ανορθόγραφους και αδιάφορους, κατά τη γνώμη μου – είπα ότι «δεν κάνουν για τη δημοσιογραφία».
Μετά το “Εργαστήρι” δημιουργήθηκαν και άλλα αντίστοιχα Κέντρα, ακόμη και εξειδικευμένα – όπως αυτά του αθλητικού ρεπορτάζ –, που κάποια συνεχίζουν τη λειτουργία τους παρά την ύπαρξη πλέον των πανεπιστημιακών σχολών.
Αναφέρω τις δυο από τις ιδιωτικές σχολές με τις οποίες συνεργάστηκα, ως διευθυντής σπουδών, μετά το “Εργαστήρι”. Αρχικά με το “Διεθνές Ινστιτούτο Μέσων Επικοινωνίας – ΔΙΜΕ”, που μετεξελίχθηκε σε “ΙΕΚ Ακμή” και στη συνέχεια με το “Κέντρο Ελευθέρων Σπουδών” του Ant1 (σήμερα “ΑΝΤ1 MediaLab”).
Το 1991, όταν άρχισαν να λειτουργούν οι πανεπιστημιακές σχολές, εγκατέλειψα την ιδιωτική εκπαίδευση και από το 2005 έως το 2008 συνεργάστηκα με το Πάντειο, με διαλέξεις σε σεμινάρια. Ενδιάμεσα, το 1987 και για δυο χρόνια, είχα διδάξει και στα σεμινάρια της ΕΣΗΕΑ για νέους δημοσιογράφους.
«Η ίδρυση της σχολής παραμένει ένα όνειρο»
« …ένα θέμα το οποίο αφορά την εξέλιξη της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα. Υπάρχει άραγε ικανό έμψυχο υλικό από το οποίο θα τροφοδοτείται εις το μέλλον; Δυστυχώς όχι. Η ίδρυση της σχολής παραμένει ένα όνειρο και πολλοί οι νέοι, οι οποίοι σκοπεύουν να ακολουθήσουν το δημοσιογραφικό επάγγελμα, αφού αγωνιστούν με όλη τη δύναμη της ψυχής τους, προσκρούοντας σε πολλά εμπόδια, αντιλαμβάνονται την σκληρή πραγματικότητα, ότι αδίκως έχασαν τον καιρό τους».
Απόσπασμα επιστολής του - 19χρονου τότε, σημαντικού μετέπειτα –δημοσιογράφου Σπύρου Μεταξά πριν από 59 χρόνια, τον Οκτώβριο του1966, στο περιοδικό “Ελευθεροτυπία”· με την οποία παρουσιάζει αδρά και επιγραμματικά το τι επικρατούσε εκείνη την εποχή σχετικά με την είσοδο των νέων επίδοξων δημοσιογράφων στο επάγγελμα. Ολόκληρη η επιστολή, ως επίλογος της ανάρτησης:
Αγαπητή «Ελευθεροτυπία»,
Θα ήθελα να απασχολήσω τις στήλες σου για ένα θέμα το οποίο αφορά την εξέλιξη της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα. Υπάρχει άραγε ικανό έμψυχο υλικό από το οποίο θα τροφοδοτείται εις το μέλλον; Δυστυχώς όχι.
Η ίδρυση της σχολής παραμένει ένα όνειρο και πολλοί οι νέοι, οι οποίοι σκοπεύουν να ακολουθήσουν το δημοσιογραφικό επάγγελμα, αφού αγωνιστούν με όλη τη δύναμη της ψυχής τους, προσκρούοντας σε πολλά εμπόδια, αντιλαμβάνονται την σκληρή πραγματικότητα, ότι αδίκως έχασαν τον καιρό τους.
Γιατί αυτό όμως; Το επάγγελμα δεν έχει ανάγκη από νέους;
Πρέπει δυστυχώς να παραδεχθούμε, ότι σήμερα στον τόπο μας υπάρχει έλλειψη καλών δημοσιογράφων. Έφθασε στο σημείο, όπως ανέφερε στο προηγούμενο τεύχος ο κ. Άλκης Δάνος*, να εξασκείται όχι πλέον, από ορισμένους, σαν επάγγελμα, αλλά σαν ευχάριστη απασχόληση, σαν χόμπι!!
Και όμως η ιδιωτική πρωτοβουλία δεν έλλειψε, ιδρύθη Δημοσιογραφική Σχολή, οι νέοι έσπευσαν να παρακολουθήσουν τα μαθήματά της, από ένα εκλεκτό διδακτικό προσωπικό, υπό τη διεύθυνση του αειμνήστου ακαδημαϊκού και πρυτάνεως της ελληνικής δημοσιογραφίας Σπύρου Μελά!
Δυστυχώς όμως, η πρωτοβουλία δεν βρήκε ανταπόκριση, οι εκδότες άφησαν αβοήθητη την σχολή, πολλοί μάλιστα αγνοούσαν και την ύπαρξή της. Νομίζω ότι θα ήταν προς το συμφέρον των εκδοτών να υπάρχει εις τους συντάκτας η στοιχειώδης δημοσιογραφική σπουδή, εκτός ορισμένων περιπτώσεων, από το να δημοσιογραφεί ο καθένας, ο οποίος για τον Α ή Β λόγο το κατόρθωσε, από εύνοια… έστω της τύχης.
Δεν θέλω να διαφημίσω το Τμήμα Δημοσιογραφικών Σπουδών του Επιμορφωτικού Ινστιτούτου, απλώς καυτηριάζω την έλλειψη ενδιαφέροντος σε μία ωραία πρωτοβουλία, η οποία, αν όχι τίποτε άλλο θα μπορούσε να αποτελέσει τον πυρήνα για τη διάδοση της δημοσιογραφίας, όχι σαν μέσο ψυχαγωγίας, αλλά σαν επιστήμη.
Έτσι πολλοί νέοι μένουν απομακρυσμένοι από το όνειρό τους, με την απορία τι πρέπει να κάνουν για την πραγματοποίησή του.
Αγαπητή «Ελευθεροτυπία», νομίζω ότι είναι σωστό να δούμε από τις στήλες σου μερικές υπεύθυνες γνώμες σχετικά με το θέμα της δημοσιογραφικής καταρτίσεως.
Ευχαριστώ δια την φιλοξενία.
ΣΠΥΡΟΣ Α. ΜΕΤΑΞΑΣ
------------------------------------
* Μαθητευόμενος τότε στην “Ελευθερία”. Άλλαξε ρότα μετά το κλείσιμο της εφημερίδας, την 21η Απριλίου 1967.