Μια έκθεση 423.000 λέξεων

Φωτό: Μαρία Τζαμπούρα

Το Σάββατο 19 Οκτωβρίου έπεσε η αυλαία της έκθεσης με θέμα «Η Μεταπολίτευση των γελοιογράφων», που διοργάνωσε η Λέσχη Ελλήνων Γελοιογράφων στο Μετρό Συντάγματος. Σε ένα χώρο οικείο  για τη Λέσχη, αφού πριν από την πανδημία είχε διοργανώσει εκεί τέσσερις εκθέσεις, στο διάστημα από το 2016 έως το 2019.
Η έκθεση στηρίχθηκε στη γελοιογραφική παραγωγή των 50 χρόνων και περιλαμβάνει 423 γελοιογραφίες από το πενάκι 67 γελοιογράφων. Και σύμφωνα με το «μια εικόνα χίλιες λέξεις» παρουσιάστηκαν άρθρα 423.000 λέξεων συνολικά, εφ’ όσον μια εύστοχη γελοιογραφία συχνά είναι πιο αποτελεσματική από ένα κύριο άρθρο.

Ανάλογη εικόνα του ίδιου θέματος είδαμε το περασμένο καλοκαίρι, όταν  εκτέθηκαν στον κήπο τού Προεδρικού Μεγάρου γελοιογραφίες που δημοσιεύτηκαν από τον Ιούλιο του 1974 έως τον Αύγουστο του 1975. Τώρα η έκθεση στηρίζεται στη γελοιογραφική παραγωγή των 50 χρόνων και περιλαμβάνει 423 γελοιογραφίες από το πενάκι 67 γελοιογράφων.
Οι επιμελητές της έκθεσης, Γιάννης Αντωνόπουλος (John Antono)  και Σπύρος Δερβενιώτης, ανθολόγησαν 423 σκίτσα από μια πραγματικά ογκώδη παραγωγή μισού αιώνα πυκνής Ιστορίας και της γελοιογραφικής καταγραφής της. Μια παραγωγή που άρχισε  τον Ιούλιο του 1974, με την πνοή ελευθερίας στον Τύπο που ακολούθησε την πτώση της Χούντας, γιγαντώθηκε σε εποχές άνθησης και πολλαπλασιασμού των εφημερίδων και φτάνει μέχρι τις σημερινές συνθήκες της ηλεκτρονικής ενημέρωσης, αποτυπώνοντας έτσι και την εξέλιξη της ελληνικής πολιτικής γελοιογραφίας σε επίπεδο τεχνοτροπιών αλλά και θεματολογίας. Στο πλευρό τους ο πρόεδρος της Λέσχης Πάνος Μαραγκός και ο δημοσιογράφος - με θητεία στο πολιτικό σκίτσο -  Παναγιώτης Μήλας, έργα του οποίου περιλαμβάνονταν στην έκθεση.
Στην έκθεση, είχαμε την ευκαιρία να δούμε εκατοντάδες γελοιογραφίες για να θυμηθούμε γελοιογράφους που έφυγαν από τη ζωή και είχαν έντονη συμμετοχή με το έργο τους στα κρίσιμα και δύσκολα χρόνια μετά την πτώση της Χούντας και μέχρι σήμερα. Έργα των Βασίλη Χριστοδούλου, Ηλία Σκουλά, Μποστ, Γιάννη Καλαϊτζή, Γιάννη Ιωάννου, Βαγγέλη Παυλίδη, Αντώνη Καλαμάρα, Διογένη Οικονόμου, Διογένη Καμμένου, Γήση Παπαγεωργίου, Άκη Παράσογλου, Θύμη και άλλων. Και φυσικά ήταν παρόντες, με έργα τους, οι Κώστας Μητρόπουλος, ΚΥΡ, BAS Μητρόπουλος, Σπύρος Ορνεράκης, Κώστας Βλάχος, Κατερίνα Σχοινά αλλά και όλοι οι σύγχρονοι γελοιογράφοι που εργάστηκαν και εργάζονται σήμερα στις ημερήσιες εφημερίδες και στις ηλεκτρονικές ιστοσελίδες.

του Βαγγέλη Παυλίδη

του Σπύρου Ορνεράκη

Τα έργα που  εκτέθηκαν,  έχουν την υπογραφή των παρακάτω γελοιογράφων, που παρατίθενται με αλφαβητική σειρά: Κωνσταντίνος Αγγελόπουλος (ΚΑΓΓ), Γιώργος Ακοκαλίδης (ΑΚΟΚ), Τάσος Αναστασίου, Μπάμπης Αναστασόπουλος, Γιάννης Αντωνόπουλος (John Antono), Ιάκωβος Βάης, Κώστας Βλάχος, Θεοδόσης Βρανάς (Theo), Δημήτρης Γεωργοπάλης, Φώτης Γεωργουλάκης, Παναγιώτης Γκιόκας, Κώστας Γρηγοριάδης, Σπύρος Δερβενιώτης, Γιάννης Δερμεντζόγλου, Γιάννης Δράκος (Dranis), Πάνος Zάχαρης, Πέτρος Ζερβός, Νίκος Ζήκος, Χρήστος Ζωίδης, Θύμης, Γιάννης Ιωάννου, Γιάννης Καλαϊτζής, Αντώνης Καλαμάρας, Διογένης Καμένος, Μιχάλης Κουντούρης, Σάκης Κουτσαντάς, Κώστας Κουφογιώργος, Γιάννης Κυριακόπουλος (KYΡ), Γιάννης Λογοθέτης (ΛΟΓΟ), Ηλίας Μακρής-Δελλόγλου, Πάνος Μαραγκός, Παναγιώτης Μήλας, Βασίλης Μητρόπουλος (BAS), Κώστας Μητρόπουλος, Παναγιώτης Μητσομπόνος, Θεόδωρος Μουντζουρίδης, Μέντης Μποσταντζόγλου (Μπόστ), Αντώνης Νικολόπουλος (Soloup), Δημήτρης Ντούβλης, Έφη Ξένου, Διογένης [Οικονόμου], Σπύρος Ορνεράκης, Βαγγέλης Παπαβασιλείου, Βασίλης Παπαγεωργίου, Γήσης Παπαγεωργίου, Βαγγέλης Παυλίδης, Ανδρέας Πετρουλάκης, Δημήτρης Πετσετίδης, Κωνσταντίνος Ρουγγέρης, Δημήτρης Σάρπης, Νίκος Σιδέρης, Κωνσταντίνος Σκλαβενίτης, Ηλίας Σκουλάς, Στάθης [Σταυρόπουλος], Κατερίνα Σχοινά, Σωτήρης Τασιόπουλος (Soter), Ηλίας Ταμπακέας (ETC), Μαρία Τζαμπούρα, Χρήστος Τολιάδης, Μάκης Τριανταφυλλόπουλος (Makis), Πέτρος Τσιολάκης, Παναγιώτης Φλώρος, Γιάννης Χατζάκος, Δημήτρης Χαντζόπουλος, Βαγγέλης Χερουβείμ, Βασίλης Χριστοδούλου, Βάσω Χρυσικάκη.
Ο εκ των επιμελητών της έκθεσης σκιτσογράφος - μέλος Δ.Σ. της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων Γιάννης Αντωνόπουλος, έγραψε στην “Εφημερίδα των Συντακτών”:
H κατάρρευση της δικτατορίας στον απόηχο της κυπριακής τραγωδίας και η άφιξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Αθήνα τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου 1974 υπήρξε μια διαδικασία που απελευθέρωσε δυναμικές σε κάθε τομέα της πολιτικής και πνευματικής ζωής. Ένας από αυτούς υπήρξε και ο χώρος της γελοιογραφίας.
Φύσει ενοχλητικές για κάθε εξουσία, λόγω της ικανότητάς τους να μεταδίδουν ευρηματικά πολιτικά μηνύματα μέσω του σατιρικού υπαινιγμού, οι γελοιογραφίες είχαν υποστεί και εκείνες, ως αναπόσπαστο κομμάτι του Τύπου, τις συνέπειες του «γύψου»: απαγορεύσεις και προληπτική λογοκρισία.
Καθώς όμως η πολιτική γελοιογραφία είναι «φρούτο» που ευδοκιμεί μόνον στο εύκρατο κλίμα του πλουραλισμού, η εκρηκτική της εμφάνιση τον Ιούλη του ’74 υπήρξε αναπόφευκτη. Γελοιογράφοι γνωστοί ήδη από τα προδικτατορικά χρόνια και με παρουσία στις λιγοστές, ασφυκτικά ελεγχόμενες εφημερίδες που κυκλοφορούσαν επί επταετίας «έβγαλαν το άχτι τους» μετά από επτά χρόνια τρόμου και βίας: «Γύψος τέλος» μας πληροφορεί η ταμπέλα που βρίσκεται έξω από κατάστημα με… υλικά οικοδομών, σε ένα από τα σκίτσα του Κώστα Μητρόπουλου στα «Νέα». Ενώ ο Ηλίας Σκουλάς απεικονίζει τη δημοκρατία ως νεαρή κοπέλα με φρυγικό σκουφάκι να καλεί σαλπίζοντας όλους τους εξόριστους της δικτατορίας.
Λίγο αργότερα, ο ανερχόμενος σκιτσογράφος Σπύρος Ορνεράκης θα φιλοτεχνήσει το πασίγνωστο «αγόρι που ουρεί στο στέμμα», σύμβολο της αντιμοναρχικής καμπάνιας. Με το χαρακτηριστικό «σκιαγραφικό» του κέντημα, ο Βαγγέλης Παυλίδης δεν θα… χαρίσει κάστανα στον (γνώριμο από τα χρόνια της ΕΡΕ) Εθνάρχη, απαιτώντας «εδώ και τώρα» ριζοσπαστικές ελευθερίες. Και βέβαια θα κάνει το ντεμπούτο του και ο ανεπανάληπτος Γιάννης Ιωάννου, φέρνοντας στις γελοιογραφικές του αποσκευές τον γαλλικό «αέρα» και ανοίγοντας… τρίτους δρόμους στις επόμενες γενιές Ελλήνων γελοιογράφων.
Κώστας Βλάχος, Αντώνης Καλαμάρας, ΚΥΡ, Ηλίας Δελλόγλου (ο γνωστός σήμερα Ηλίας Μακρής), Παναγιώτης Μήλας, Βασίλης Μητρόπουλος (BAS) και Διογένης Οικονόμου είναι, μεταξύ άλλων, τα θρυλικά ονόματα δημιουργών που επίσης αποτύπωσαν με τα πενάκια τους τη μεγαλύτερη τομή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Παρατηρώντας μία προς μία τις εκατοντάδες γελοιογραφίες της κρίσιμης εκείνης περιόδου (Ιούλιος 1974 - Αύγουστος 1975), διαπιστώνουμε μια πρωτοφανή πνοή ελευθερίας με τη μορφή του αυθόρμητου χιούμορ. Παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις, από τον ριζοσπάστη αριστερό μέχρι τον συντηρητικό αντιχουντικό δεξιό επικρατεί, για πρώτη φορά από τον πόλεμο του 1940, μια σύμπνοια: καταδίκη της χούντας, εμβάθυνση στη δημοκρατία και φυσικά «πυρ ομαδόν» κατά του πιο μισητού τότε προσώπου πανελληνίως, του Χένρι Κίσινγκερ.
Θεματικές όπως η διπλή τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η θριαμβευτική υποδοχή του Καραμανλή, η αποχουντοποίηση, οι σχέσεις με την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ, η πορεία προς τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, το δημοψήφισμα για το πολιτειακό, η υπερψήφιση του νέου Συντάγματος, η δίκη και καταδίκη των πρωταιτίων της χούντας καταγράφονται στις γελοιογραφίες του πρώτου χρόνου της Μεταπολίτευσης, καθιστώντας τις ένα είδος πρωτογενούς ιστορικής πηγής.
Αλλά και λιγότερο γνωστά στο ευρύ κοινό γεγονότα, όπως η ματαιωμένη απόπειρα πραξικοπήματος τον Φλεβάρη του 1975 από χουντικά σταγονίδια ή η δράση της νεοφασιστικής οργάνωσης «Νέα Τάξις», αποτυπώνονται από τους γελοιογράφους με έναν τρομακτικά επίκαιρο τρόπο, αποδεικνύοντας ότι κάθε άλλο παρά δεδομένη θεωρούσαν τότε την, ακόμα εύθραυστη, Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία.
Δυσκολεύτηκα να επιλέξω σκίτσα από το ογκώδες άλμπουμ της έκδοσης, με τις 423 γελοιογραφίες, φοβούμενος ότι σίγουρα θα αδικούσα πολλούς. Τελικά τη λύση, ακόμη και τεχνικά, μου την έδωσε το https://www.naftemporiki.gr/culture/ekdiloseis/1793104/i-metapoliteysi-ton-geloiografon-ekthesi-sto-metro-syntagmatos/  από το οποίο «δανείστηκα» την εικονογράφηση.

Του Γιάννη Καλαϊτζή

Του Γήση Παπαγεωργίου

Του Βαγγέλη Παυλίδη

Του Βασίλη Χριστοδούλου

 
Του Γιάννη Ιωάννου

Του Ηλία Σκουλά

Η έκθεση, που εγκαινιάστηκε από τον πρόεδρο της Βουλής Κ. Τασούλα, διοργανώθηκε υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας, με τη στήριξη της Βουλής, του υπουργείου Πολιτισμού, του ΟΠΑΝΔΑ, της ΣΤΑΣΥ και του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ.